Kedelai

Sojaboon

Glycine max

Vlinderbloemigen

De sojaboon is familie van de peulvruchten zoals erwten, groene boontjes en pinda's. Sojabonen rijpen dan ook in peulen, maar deze worden niet gegeten. Er zijn ongeveer 1000 sojaboon variëteiten met elk verschillende eigenschappen. Sojabonen zijn eenjarige planten. Er zijn vele variëteiten en even zovele verschillende kenmerken. De laagblijvende soorten, tot 80 centimeter, worden het meest verbouwd. Er zijn ook soorten die een lengte van 2 meter kunnen bereiken. De stengels zijn meestal vertakt en zowel de stengels als de bladeren zijn behaard. De plant bloeit met kleine bloemen die in trossen groeien. De bloeitijd bedraagt 3 tot 4 weken.

De sojaboon is een peulvrucht die als grondstof dient voor veel sojaproducten. Soja bevat 43-49% eiwit en onverzadigde vetten, mineralen, vitamines, voedingsvezel en gezondheid bevorderende componenten zoals isoflavonen, fytaten en saponinen. De sojaboon overtreft alle andere voedingsmiddelen, zelfs vis en vlees, wat betreft het eiwitgehalte. Behalve het hoog eiwitgehalte zijn de eiwitten van de sojaboon ook van zeer goede kwaliteit omdat ze alle 8 essentiële aminozuren in een zeer gunstige verhouding bevat. Sojaolie is de meest geconsumeerde plantaardige olie wereldwijd en sojaschroot (ook: sojameel) is verreweg de belangrijkste bron van plantaardig eiwit voor veevoeders.

De meeste sojabonen zijn geel, maar er bestaan ook zwarte, bruine en groene rassen. In Oost- en Zuidoost-Azië wordt de sojaboon grotendeels voor menselijke consumptie gebruikt, onder meer in de vorm van tofoe, tempeh, sojasaus, sojamelk en sojaolie. In de westelijke wereld wordt het gewas hoofdzakelijk gebruikt voor de productie van plantaardige olie en veevoeder. De meeste soja, zo'n 90% van de Nederlandse invoer, wordt gebruikt voor veevoer. Voor één kilo vlees (eiwit) is zo'n vijf kilo soja-eiwit nodig.

Nederland is na China de grootste importeur van soja ter wereld. Vanuit Nederland wordt een groot deel van de Noordwest-Europese intensieve veehouderij (kippen, varkens, kalveren) van veevoer voorzien. Soja is een belangrijke bron van plantaardig eiwit en plantaardige olie. Het eiwit in sojabonen is van vergelijkbare kwaliteit als die van dierlijke eiwitten, daarom is soja een prima product om dierlijk eiwit door te vervangen. Slechts 2% van de geproduceerde soja wordt door mensen geconsumeerd, het overgrote deel wordt tot sojaolie geperst en dat weer wordt in andere levensmiddelen gebruikt. Ook wordt de sojaolie gebruikt voor het maken van biodiesel. Wat als restproduct overblijft wordt soja koek genoemd en dat dient weer als veevoer.

Sojabonen kun je vers of gedroogd eten. Wanneer je ze vers eet moet je oogsten als de bonen nog jong zijn. Als je de bonen gedroogd wilt gebruiken, oogst je pas als de peulen geel en dor zijn. Leg de bonen buiten in de zon of binnen op een droge, goed geventileerde plek en laat ze liggen tot ze helemaal droog zijn. Eenmaal gedroogd zijn ze dan jarenlang houdbaar.

Slechts een klein deel van de sojaproductie wordt als vleesvervanger gegeten door vegetariërs en veganisten. Andere producten die van soja gemaakt worden zijn: sojamelk, sojayoghurt, tahu, tempeh, natto, miso of sojasaus. Door de stoffen stachyose en raffinose is soja voor mensen zwaar verteerbaar. Daarom wordt via gentechniek geprobeerd soja te telen die minder van deze stoffen bevat.

De verse sojapeulen worden ook gegeten. Ze worden edamame genoemd. De peultjes worden kort met grof zeezout gekookt en als snack of aperitiefje koud gegeten. Maar let op, alleen de “erwtjes” eet je op, de draderige doppen/peulen gooi je weg. Die “erwtjes” kun je ook als groente verwerken, bijvoorbeeld in combinatie met andere groene groentes, zoals in een curry.

De sojaboon komt oorspronkelijk uit het Verre Oosten. Daar is de soort al duizenden jaren (de vroegste datering stamt uit het jaar 2838 voor Christus, uit het boek van 'Pen Ts'oa Kong Mu') een belangrijk bestanddeel van het voedselpakket en werd in het Chinese keizerrijk zelfs beschouwd als een van de vijf heilige gewassen, naast rijst, tarwe, gerst en gierst. De sojaproducent in de wereld zijn de Verenigde Staten en Zuid Amerika.

Sojabonen houden van een goed doorlatende grond die goed maar niet te veel water vasthoudt. Een hoog humusgehalte is goed voor de teelt. Compost of verse stalmest vlak voor het zaaien zijn uit den boze, net zoals stikstofmeststoffen. Als je die perse wilt aanbrengen, doe het dan ruim van tevoren, in de winter. De behoefte aan stikstof wordt voldaan door de stikstofbinding uit de lucht via de wortelknolletjes.

Sojabonen zaaien is niet zo moeilijk. Gebruik hiervoor alleen zaad dat op zijn hoogst één jaar oud is omdat de kiemkracht snel achteruit gaat. Laat de bonen 24 uur weken in een laagje water. De droge bonen nemen heel veel water op waardoor ze al een voorsprong hebben bij het kiemen.

20 tot 80 procent van de bloemen worden bevrucht en groeien uit tot peulen. Rijpe peulen zijn geel, grijs of zwart met 1 tot 5 bruine, groene of zwart violette ronde, ovale of niervormige erwten. De sojaplant is een korte dag plant, wat inhoudt, dat ze met minder uren zon per dag toekunnen en daardoor vooral in de lente of herfst bloeien.

De sojaboon is vaak in opspraak vanwege genetische modificatie. Om die reden gebruiken Europese fabrikanten nauwelijks meer sojaolie in voedingsmiddelen. Veevoer bevat echter wel hoge percentages genetisch gemodificeerde soja. Producten voor menselijke consumptie, zoals producten met het EKO-keurmerk, bevatten echter enkel niet-gemodificeerd soja. De niet-gemodificeerde sojabonen worden voor een groot deel geïmporteerd uit Brazilië. Gemodificeerde soja komt voornamelijk uit Argentinië.

Sommige mensen kunnen allergisch reageren op de eiwitten in soja. Dit kan zich onder meer uiten in orale allergie (jeuk in de mond) urticaria (bulten), roodheid en/of jeuk van de huid, die optreedt binnen een uur na consumeren van de bonen. Een enkele keer ontstaat een gevaarlijker reactie, nl een anafylactische shock, die onmiddellijke medische behandeling vereist. Bij baby's kan soja allergie zich uiten in de vorm van eczeem.

Er zijn aanwijzingen dat soja, net als andere peulvruchten, het risico kan verlagen op chronische ziekten zoals hart- en vaatziekten, bepaalde vormen van kanker, diabetes en osteoporose.