Rietsuiker

Gula tebu

Saccharum officinarum

Rietsuiker is suiker gemaakt uit suikerriet. Suikerriet is een familielid van de grassenfamilie, waartoe ook alle graansoorten behoren. Het is de belangrijkste grassoort voor het winnen van huishoudsuiker en tegenwoordig ook van bio ethanol.

Het sap van het suikerriet wordt ingekookt, gekristalliseerd en gezeefd in een proces vergelijkbaar, maar met meer stappen, met het proces voor bietsuiker. Rietsuiker verschilt in wezen niet van bietsuiker. Alleen de kleur is doorgaans donkerder. Dit komt omdat bij de productie van rietsuiker men korter centrifugeert. Hierdoor blijft een klein dun laagje donkerbruine stroop (melasse) achter op de rietsuiker, wat een lichtbruin/gele kleur geeft. Zou rietsuiker net zo lang als bietsuiker gecentrifugeerd worden, dan blijft er suiker over met exact dezelfde witte kleur als bietsuiker. Voor de gezondheid maakt het dus niet uit welke soort suiker wordt gebruikt.

Behalve de gewone witte rietsuiker, is er ook licht-bruine (cassonade) en donkerbruine rietsuiker, afhankelijk van de hoeveelheid toegevoegde melasse. Ook is er minder geraffineerde rietsuiker in de handel, maar de gewone bruine rietsuiker in Nederland is witte kristallijne suiker, waaraan melasse is toegevoegd voor de bruine kleur.

De productie van rietsuiker gaat op de zelfde manier als die van bietsuiker: het riet wordt in kleine stukken verdeeld, die in een grote ketel worden gekookt. De suiker bevindt zich in de harde cellen van de plant. Door de delen te koken lost de suiker op en de harde vezels blijven achter. We hebben nu een soort suikerstroop en een vezelpap. De vezels worden gedroogd en tot brokken geperst, die dan als veevoer worden verkocht.

De dikke bouillon wordt ruwsap genoemd, dat nu eerst gezuiverd moet worden. Ruwsap bevat naast suiker ook andere oplosbare stoffen zoals zouten, eiwitten en kleurstoffen uit de plant. Om deze stoffen te verwijderen worden ongebluste kalk en koolzuurgas toegevoegd. Wanneer deze oplossing wordt gefilterd, blijft de kalk met de zouten en eiwitten achter op het filter en resteert een helder, dun sap. Dit zogenaamde carbonatatieproces – genoemd naar het gebruik van koolzuur – wordt nog eens herhaald om een extra heldere oplossing te krijgen. Deze kristalheldere vloeistof heet nu dunsap.

De neergeslagen zouten en eiwitten worden gebruikt als meststof voor de landbouw. Het dunsap is eigenlijk gewoon suikerwater. Het bevat ongeveer 15% suiker. Door het water te laten verdampen, wordt de vloeistof steeds dikker en zoeter. Uiteindelijk wordt een ingedikt sap verkregen dat voor 65% uit suiker bestaat, diksap genoemd. Via een filter wordt het naar de kookpannen gezogen. In deze kookpannen verdampt nog meer water en raakt de suikeroplossing zo verzadigd dat zich een kristalachtige brij vormt. De kristalrijke brij valt vervolgens in een koeltrog waar de kristallen aan elkaar klonteren tot een soort zoete edelstenen. In centrifuges worden de kristallen gescheiden in suiker en stroop. De donkere stroop wordt van de kristalsuiker afgeslingerd.

De suiker gaat via een droger en een koeler naar de verpakkingsafdeling of het wordt opgeslagen in silo's. De overgebleven stroop ondergaat nog een keer dezelfde behandeling als eerst het diksap. Wanneer daaraan de laatste suiker is onttrokken, blijft er een stroop over die melasse wordt genoemd. Melasse wordt onder andere gebruikt voor het bereiden van alcohol en bij de productie van veevoeder. Ook de gehakselde stengels worden als veevoer gebruikt.

In het suikerriet bevindt zich suiker, wat overwegend sucrose is. Het merg van de rietstengel bevat tussen de 10 en 20%, soms bij gunstige omstandigheden wel meer. Dat zorgt er natuurlijk voor, dat rietsuiker erg zoet smaakt.

Naast suiker wordt ook suikerriet sap uit de stengels geperst. Dit sap wordt gekoeld voor het maken van drankjes gebruikt. In Cuba en Spanje wordt daarvan guarapo gemaakt, in Brazilië heet dat caldo de cana of garapa. De bekende rum wordt van de melasse gemaakt.

Het suikerriet komt oorspronkelijk uit Maleisië, Nieuw Guinea en China. Van daar is het riet door de Arabieren naar Voor Azië gebracht. De Kruisvaarders hebben het riet naar Europa meegebracht, waar het werd aangeplant. Omdat het klimaat niet zo geschikt was voor suikerriet hebben de Spanjaarden en de Portugezen het riet in hun tropische koloniën in Afrika, Zuid- en Midden Amerika aangeplant. Tegenwoordig is Brazilië de grootste producent van rietsuiker.

Suikerriet groeit in tropische en subtropische gebieden. Om goed te kunnen groeien heeft het riet temperaturen nodig die liggen tussen 25 en 30°C. Als het kouder is, zal de groei vertragen en bij een temperatuur onder de 15 graden, staat de groei helemaal stil. De plant heeft een grote behoefte aan water. Het mag echter geen stilstaand water zijn, daarom wordt suikerriet in heuvelachtige gebieden aangeplant.

Suikerriet wordt door stekken vermeerderd. Er worden stukken riet gebruikt met vier knopen. Deze stekken worden met de hand of met de machine in rijen dicht bij elkaar gepoot. Ze worden op de grond gelegd en daarna met aarde bedekt. Na twee weken wortelen de stekken op de plek van de knopen. Daar ontspruiten ook de nieuwe stengels.

De eerste oogst vindt 9 tot 24 maanden na het stekken plaats. De tijd van oogsten hangt sterk af van het suikergehalte van de rietstengels. De stengels worden direct boven de grond afgesneden en de top, waarin zich geen suiker bevindt, wordt verwijderd. Het oogsten wordt nog vaak met de hand gedaan, al worden er ook wel machines gebruikt. De achtergebleven stoppels lopen weer uit en daaruit groeien weer nieuwe rietstengels. De tweede oogst vindt na 12 maanden plaats. Een suikerrietplant kan wel 20 jaar worden.

Rietsuiker is te koop in de supermarkt en in de reformwinkels.

In reisverslagen uit de 19 e. eeuw werd melding gemaakt, dat het kauwen van suikerriet erg goed zou zijn voor het gebit. Dit, omdat de arbeiders op de suikerrietplantages en de bewoners van de dorpen zulke mooie en sterke tanden hadden. Het klinkt paradoxaal, dat een suikerhoudend gewas goed zou zijn voor het gebit, maar door het kauwen op het riet werden de tanden ook "gepoetst".

De bladeren en de afgehakte toppen van het riet worden voor de papierfabricage gebruikt.